Theo một số nghiên cứu hiện nay, hơn 2/3 trường hợp viêm khớp dạng thấp
có liên quan đến cơ chế tự miển dịch. Ở những người nầy, hệ kháng
nhiễm của cơ thể đã nhận lầm một số yếu tố bình thường và vô hại như
những tác nhân lạ và tấn công chúng. Quá trình nầy đã tạo ra viêm
nhiễm. Do đó, bên cạnh việc rèn luyện và vận động hợp lý việc phòng
ngừa và điều trị kịp thời căn bệnh phải bắt đầu từ việc điều chỉnh chế
độ ăn uống để loại bỏ hoặc hạn chế các tác nhân gây bệnh.
Nguyên nhân
Viêm khớp dạng thấp là một dạng bệnh do thoái hoá cơ, xương,
khớp. Mỗi khớp thường được bảo vệ bởi nhiều thành phần như cơ, gân,
sụn và màng hoạt dịch. Trong quá trình cuộc sống, do tuổi đời, do chấn
thương, do lao động nặng nhọc hoặc do tích lũy những chất độc hại, các
khớp có thể bị thoái hóa, các tổ chức ở khớp bị khô nước, hóa vôi, xơ
hóa hoặc biến dạng. Những sự thay đổi này làm mất đi tính đàn hồi và
sự linh hoạt cần thiết nên gây đau nhức và khó khăn khi chuyển động.
Bệnh thường xảy ra ở những khớp nhỏ và có tính đối xứng nhau như khớp
ngón tay, cổ tay, khuỷu tay, ngón chân, đầu gối. . Bệnh cũng có thể xảy
ra ở khớp háng, hoặc các đốt sống. Thoái hoá khớp thường được xem là
một hệ quả tự nhiên của quá trình lão hoá. Tuy nhiên theo một số
nghiên cứu của khoa học hiện nay, phần lớn trường hợp viêm khớp mãn
tính có liên quan đến những vấn đề của hệ miển dịch.
Theo y học cổ truyền, Can chủ gân, Thận chủ xương và Tỳ chủ vận hóa
khí huyết. Do đó, khi Can, Thận hư tổn và Tỳ Vị suy yếu thì phong,
hàn, thấp xâm nhiễm khiến chân tay đau nhức, co duỗi khó khăn. Ngoài
ra, cơ chế “tự miển dịch” có liên quan đến cơ địa dị ứng và yếu tố
“phong” của y học cỗ truyền.
Điều trị
Viêm khớp dạng thấp là một loại bệnh phong thấp thuộc phạm vi chứng Tý
của y học cổ truyền. Bệnh biểu hiện rõ khi thời tiết thay đổi hoặc khí
trời ẩm ướt. Phong và thấp là hai yếu tố gây bệnh luôn đi kèm với bệnh
viêm khớp mãn tính. Tỳ Vị thuộc Thổ. Trong ngũ hành khí, Thổ khí là
loại khí đối kháng với thấp khí. Nếu Tỳ Vị sung mãn sẽ giúp tiêu trừ
thấp khí, tăng cường chuyển hóa và thúc đẩy khí huyết lưu thông. Khi
“huyết hành, phong sẽ tự diệt”, những điểm ứ trệ khí huyết gây tê, đau
cũng sẽ dần dần được giải tỏa. Do đó, ngoài việc bổ Can Thận, sơ
phong tán thấp thì việc kiện Tỳ, bổ khí là khâu chủ đạo trong phép chữa
bệnh thấp khớp. Tỳ Vị là cơ quan thu nạp và chuyển hoá thức ăn, Tỳ
lại “chủ tứ chi và cơ nhục” nên chế độ ăn uống và vận động hợp lý có
liên quan mật thiết đến thịnh suy của Tỳ. Dù có dùng thuốc hay không
thì chế độ ăn uống và luyện tập thể lực luôn là yếu tố quyết định trong
việc phòng ngừa và điều trị viêm khớp. Chế độ ăn uống ngoài việc cung
cấp đủ những nhóm thức ăn thiết yếu và vi chất cần thiết còn phải biết
nhận dạng và kiêng cử những thức ăn sinh phong, có phong để loại bỏ
các tác nhân có khả năng kích hoạt quá trình viêm nhiễm.
Bài thuốc
Độc
hoạt tang ký sinh . Độc hoạt tang ký sinh là một cỗ phương thông dụng
để chữa trị các chứng phong thấp, thấp khớp gây đau nhức, chân tay co
duỗi khó khăn. Phương thang bao gồm Sâm, Linh, Quế,Thảo để kiện Tỳ, ôn
dương hoá thấp, gia tăng trương lực cơ và tăng cường chính khí; Khung,
Quy, Thục, Thược, Đỗ trọng, Ngưu tất để dưỡng Can, Thận, khỏe mạnh gân
cốt; thêm các vị thuốc có tác dụng khu phong, thông kinh hoạt lạc như
Độc hoạt, Tang ký sinh, Tế tân, Tần giao, Phòng phong. Bài thuốc này
thiên về sơ phong, tán tà, chữa phong thấp, thấp khớp ở vùng hạ tiêu
như eo lưng. đầu gối, khớp chân. Nếu đau nhức ở vùng cánh tay, bàn tay
có thể gia thêm Khương hoạt 8gr, Quế chi 4gr. Sau đây là nguyên thang
của bài Độc hoạt ký sinh thang.
Nhân sâm 8gr
Thục địa 16gr
Tang ký sinh 12gr
Phục linh 8gr
Bạch thược 12gr
Tần giao 12gr
Cam thảo 6gr
Đỗ trọng 12gr
Phòng phong 12gr
Xuyên khung 8gr
Ngưu tất 8gr
Nhục quế 4gr
Đương quy 12gr
Độc hoạt 12gr
Tế tân 4gr
Đổ vào 3 chén nước sắc còn hơn nữa chén. Nước thứ hai đổ
vào thêm 2 chén, sắc còn hơn nữa chén. Trộn đều hai lần thuốc sắc
được. Chia làm hai hoặc ba lần uống trong một ngày. Uống trong lúc
thuốc còn ấm. Mỗi đợt có thể uống từ 5 đến 7 thang.
Thương
truật phòng kỷ thang. Trong một số trường hợp cấp diễn, phong thấp
sinh nhiệt, hóa hỏa gây sưng, nóng, đỏ, đau. Trường hợp này hỏa đang
thịnh nên không dùng Sâm. Quế. Phép chữa chủ yếu chỉ nhằm khu phong
giải độc, hoạt huyết tiêu ứ. Có thể dùng bài thuốc Thương truật phòng
kỷ thang:
Thương truật 12gr
Kim ngân hoa 24gr
Ngưu tất 12gr
Phòng kỷ 12gr
Liên kiều 12gr
Tô mộc 8gr
Thông thảo 12gr
Ý dĩ 15gr
Cam thảo 6gr
Bồ công anh 30gr
Địa long 12gr
Sắc uống giống như những thang trên.
Thuốc chườm bên ngoài
Trong những lúc thời tiết ẩm ướt, đau nhức gia tăng, người
bệnh có thể dùng biện pháp chườm nóng bên ngoài để sức nóng và sức
thuốc thấm qua da tăng cường tác dụng làm tan ứ huyết và giảm đau.
Dùng
gừng tươi, lá ngủ trảo, lá ngải cứu tươi hoặc lá lốt rửa sạch, giả nát,
có thể thêm vào một chút rượu. Xào nóng, bỏ vào túi vải, chườm nóng
bên ngoài chỗ đau. Dùng muối hột rang nóng bỏ vào túi vải, chườm nóng bên ngoài chỗ đau. Ngâm
nước gừng nóng: Quậy đều 1 muổng bột gừng vào trong một chậu nước nóng
hoặc bồn tắm nóng. Độ nóng vừa đủ. Ngâm vùng thân thể có khớp bị đau
nhức từ 10 đến 15 phút mỗi lần. Không chườm nóng trong những trường hợp có sưng, nóng, đỏ, đau.
Điều trị không dùng thuốc
Chế độ ăn uống. Chế độ ăn uống và sinh hoạt có ảnh hưởng rất lớn đến
việc phòng ngừa cũng như điều trị bệnh thấp khớp. Yếu tố nào giúp ích
cho Tỳ Vị vượng thịnh hoặc tăng cường khả năng giải độc của Can Thận sẽ
có tác động hỗ trợ điều trị. Yếu tố nào làm suy yếu Vị khí sẽ có tác
động tiêu cực đối với bệnh Để được hấp thu và tiêu hóa, thức ăn, thức
uống phải thông qua dạ dày nên có tác dụng trực tiếp đến khí hóa của Tỳ
Vị. Những vật thực cay, ấm, dễ tiêu và việc ăn uống tiết độ có thể
phát huy Vị khí. Trái lại, “Tỳ ố thấp”, những thức ăn hàn, lạnh đình
tích khó tiêu, dễ sinh thấp khí sẽ làm trệ Tỳ. Ngoài ra, việc ăn nhiều
protein động vật dễ sinh ra nhiều chất cặn bả không được phân giải tốt,
bám vào các tổ chức bị xơ hoá hoặc vôi hoá chung quanh khớp có thể làm
nặng thêm tình trạng của bệnh. Hiện nay nhiều nghiên cứu cho thấy bệnh
viêm khớp dạng thấp thường liên quan đến những vấn đề của hệ miển dịch
hơn là sự hư hoại tự nhiên của các khớp qua thời gian hoặc tuổi đời.
Tiến sĩ Andrew Nicholson, một nhà nghiên cứu về y tế dự phòng của Mỷ
cho biết ở hơn 2/3 số người bị thấp khớp hệ kháng nhiễm của cơ thể đã
nhận dạng nhầm những yếu tố tự nhiên hoặc vô hại (thường là một số
protein trong các loại động vật hoặc những chế phẩm từ sữa) như những
tác nhân lạ và tấn công chúng. Quá trình nầy đã tạo ra sự kích thích
và viêm nhiễm. Ở bệnh viêm khớp, sự viêm nhiễm đã thúc đẩy sự giải
phóng các chất bị hư hoại. Điều nầy càng làm tăng thêm mức độ tổn
thương cho các mô ở vùng khớp làm cho tình trạng viêm nhiễm ngày càng
trầm trọng thêm. Đây là một cơ chế tự miễn dịch đã được “lập trình”
sẳn từ gen di truyền mà cho dến nay khoa học vẫn chưa có cách để khắc
phục. Thông thường, vì không thay đổi được cơ chế tự miễn dịch, chu kỳ
viêm và dùng thuốc chống viêm cứ tiếp tục phải tái diễn. Đây chính là
một bi kịch cho người bệnh vì dùng thuốc ức chế miển dịch lâu dài sẽ
làm giảm khả năng chống lại các vi trùng gây bệnh và vì những phản ứng
phụ nguy hại mà các loại thuốc kháng viêm có thể gây ra như xuất huyết
tiêu hoá, loãng xương, phù . . Do đó, một biện pháp quan trọng trong
chữa bệnh thấp khớp là chận đứng và kiểm soát được các yếu tố nguy cơ
dẫn đến phản ứng dây chuyền. Điều này phải bắt đầu từ việc nhận dạng
và điều chỉnh chế độ ăn uống để loại bỏ hoặc hạn chế các tác nhân gây
bệnh. Đó là lý do tại sao nhiều trường hợp bệnh viêm khớp đã thất bại
với các liệu pháp chính thống, người bệnh đã phải chịu đựng những cơn
đau dai dẵng suốt hàng chục năm trời nhưng lại chuyển biến khá tốt
chẳng mấy chốc sau một thời gian ngắn thay đổi chế độ ăn uống. Cũng vì
điều nầy, khi điều trị viêm khớp, các thầy thuốc Đông y thường khuyên
bệnh nhân phải kiêng cử một số vật thực được cho là có phong, hay sinh
phong như thịt gà, bò, tôm, cá biển . . .Nếu bệnh đã diển tiến nhiều
năm, các khớp đã bị biến dạng, liệu pháp tự nhiên không thể phục hồi
nguyên vẹn các khớp nhưng có thể giúp người bệnh giảm bớt đau đớn và
không phải lệ thuộc vào những loại thuốc độc hại. Ngày nay những chuyên
gia dinh dưỡng cho biết những loại rau xanh và ngũ cốc thô, các loại
đậu, các loại hạt còn nguyên lớp vỏ lụa bên ngoài chứa rất nhiều chất
xơ, sinh tố và khoáng chất có tính năng giải độc, chống béo phì và tăng
cường sức đề kháng, những yếu tố hửu ích cho việc điều trị và phục hồi
sức khoẻ trong bệnh thấp khớp. Tiến sĩ Alan J. Silman thuộc trường
Đại Học Manchester (Anh) qua phân tách dử liệu ăn uống của hơn 25.000
người đã cho biết những người ăn nhiều các loại rau có lá màu xanh đậm
hoặc vàng có chứa nhiều chất chống oxy hoá như beta-cryptoxanthin,
zeaxanthin và Vit C có thể phòng chống hiệu quả các chứng bệnh viêm
khớp. Ăn ngũ cốc thô và rau quả tươi thay thế cho phần lớn những loại
thực phẩm công nghiệp hoặc chế độ ăn có nhiều đạm động vật là yếu tố
rất quan trọng trong việc phòng ngừa và điều trị loại bệnh nầy. Mặt
khác, lớp vỏ ngoài của các loại ngủ cốc có nhiều sinh tố nhóm B. Về
thuộc tính Âm, Dương, lớp vỏ ngoài thuộc dương, tính ấm. Cả hai yếu tố
này đều có tác dụng hỗ trợ cho sự chuyển hóa ở dạ dày và việc tăng
cường khí hóa của Tỳ Vị.
Vận động thân thể. Về mặt
sinh hoạt, Tỳ chủ về tay chân và chủ về sự lưu thông khí huyết. Khí
của Tỳ Vị không thể phát huy nếu không có sự vận động. Tiến sĩ Arthur
Brownstein, Giám đốc Bệnh viện Princeville, Hawaii cũng cho rằng “90%
các chứng đau nhức là hậu quả của việc thiếu vận động.” Mới đây, những
nhà khoa học của trường đại học Queensland (Úc) cũng vừa công bố một
kết luận cho thấy việc vận động thân thể có thể giúp tránh khỏi bệnh
viêm khớp. Kết luận nầy được đưa ra sau nhiều năm theo dõi sự liên hệ
giữa tình trạng viêm khớp và sự vận động thân thể của những phụ nử tuổi
từ 72 đến 79 tuổi. Nghiên cứu cho thấy những người tập thể dục trên 60
phút mỗi tuần đã giảm đáng kể nguy cơ viêm khớp, những người tập trên
2,5 giờ mỗi tuần đã ngừa được nguy cơ viêm khớp. Do đó,vận động, rèn
luyện thân thể trong điều kiện sức khỏe cho phép là biện pháp trực
tiếp và quan trọng để cải thiện sức khỏe trong bệnh thấp khớp. Một vài
động tác căng giãn thích hợp của Yoga hoặc vài chục phút đi bộ mỗi
ngày sẽ làm linh hoạt các cơ và khớp, tăng cường sự lưu thông khí
huyết để giúp phân tán và đào thải những cặn bả ra khỏi cơ thể.
Hít
thở sâu. Hít vào sâu đến bụng dưới giúp tạo phản xạ thở bụng để tăng
cường nội khí. Thở ra tối đa, ép sát bụng dưới khi thở ra có tác dụng
xoa bóp nội tạng, gia tăng nhu động ruột, tăng cường khí hóa ở Tỳ Vị.
Điều này sẽ thúc đẩy khí huyết lưu thông, giúp tán hàn, trừ thấp, giải
tỏa những điểm ứ trệ gây đau nhức. Việc thở ra chậm và đều còn có tác
dụng điều hòa thần kinh giao cảm để điều hòa nội tiết, nội tạng và phục
hồi tính tự điều chỉnh của cơ thể trong việc cải thiện sức khỏe. Thực
hành: Nằm hoặc ngồi thoải mái. Hít vào đến bụng dưới. Hít vào vừa với
sức của cơ thể, không cần cố căng bụng ra. Thở ra từ từ, chậm và nhẹ.
Cố ép sát bụng vào tối đa ở cuối thì thở ra. Thở chậm và đều từng hơi
thở một, từ hơi thở này đến hơi thở khác. Có thể tập mỗi lần khoảng 10
đến 15 phút. Cũng có thể thở mỗi lần vài hơi bất kỳ ở đâu hoặc bất kỳ
lúc nào.
Phất thủ liệu pháp. Phất thủ liệu pháp còn
gọi là Dịch cân kinh với ý nghĩa là thay đổi gân cốt nên có thể được
vận dụng để điều trị thấp khớp. Phất thủ liệu pháp là một phương pháp
khí công đơn giản, có tác dụng làm cho Dương giáng, Âm thăng, tăng
cường nội khí và cải thiện lưu thông khí huyết. Tác dụng trực tiếp
nhất của Phất thủ liệu pháp là gia tăng nhu động ruột, tăng cường khả
năng giải độc, cải thiện khí hóa của Tỳ Vị và kích hoạt chân hỏa ở
Trường cường để gia tăng Dương khí tán hàn, trừ thấp. Trong cơ thể con
người, các khớp có hình dạng (khớp) và công năng (tiếp hợp) giống nhau
nên có tương quan và tác động lẫn nhau về mặt khí hoá. Do đó một khớp
bị thoái hoá có khuynh hướng dẫn đến thoái hoá dần các khớp khác.
Ngược lại, khi thực hành PTLP, việc chuyển động linh hoạt và liên tục
2 khớp vai và 2 khớp cổ tay lâu dài có tác dụng hoạt hoá toàn bộ các
khớp qua đó sẽ ảnh hưởng tích cực đến bệnh viêm khớp. Ngoài ra, giống
như nhiều phương pháp khí công khác, Phất thủ liệu pháp còn có tác dụng
tăng cường chức năng của các cơ quan và điều hoà khí hoá giữa các phủ
tạng qua đó có thể điều chỉnh tình trạng “tự miễn dịch” trong các chứng
viêm khớp mãn tính. Thực hành: Đứng thẳng, hai chân dang ra song song
ngang vai. Các ngón chân bám chặt mặt đất. Bụng dưới hơi thót lại.
Ngực hơi thu vào. Vai xuôi tự nhiên. Hai mắt khép nhẹ. Đầu lưỡi
chạm nướu răng trên. Tâm ý hướng vào Đan điền. Hai cánh tay, bàn tay
và ngón tay duỗi thẳng tự nhiên. Hai cánh tay hơi cong ở khuỷu tay.
Đưa hai cánh tay về phía trước động thời hít vào. Dùng lực vẩy hai
cánh tay ra phía sau đến hết tầm tay đồng thời với thở ra và nhíu hậu
môn lại. Khi hết tầm tay ra phía sau thì hai cánh tay theo đà của luật
quán tính sẽ trở về phía trước, đồng thời với hít vào. Một lần hít vào
và một lần thở ra là một cái lắc tay. Làm liên tục nhiều cái. Để chữa
bệnh cần thực hành mỗi lần từ 800-1000 cái. Mỗi ngày 2 lần. Động tác
lắc tay cần phải nhẹ nhàng, linh hoạt. Không cần dùng sức mạnh để cố
vẫy tay ra phía sau mà chỉ cần dùng sức bình thường ứng với nhịp thở
điều hòa để có thể làm được nhiều lần. Việc nhíu hậu môn và bám các
đầu ngón chân xuống đất cũng vậy. Chỉ cần dùng sức vừa phải nhằm bảo
đảm tâm lý thoải mái và thể lực dồi dào để có thể thực hành hàng ngàn
cái mỗi lần.
Thư giãn tâm & thân. Bên cạnh việc ăn
uống hợp lý và vận động thân thể thì tinh thần lạc quan, thoải mái là
một yếu tố quan trọng cần thiết để phục hồi sức khoẻ trong bất cứ chứng
bệnh mãn tính nào. Đối với bệnh thấp khớp, yếu tố nầy còn có một ý
nghĩa đặc biệt. Tỳ chủ lưu thông khí huyết nhưng tính của Tỳ là
“hoãn” , nhịp sống nhanh và tâm lý căng thẳng dễ làm thương tổn Tỳ khí.
Do sự tương tác giữa thần kinh và cơ, căng thẳng tâm lý thường xuyên
còn tạo ra tình trạng cường cơ, gây co cứng vùng khớp. Điều này không
những làm tiêu tốn nhiều năng lượng mà còn làm xấu thêm tình trạng
sưng và đau ở vùng khớp bị bệnh. Trái lại một nếp sống lạc quan, yêu
đời, giữa được tâm bình, khí hòa có tác dụng tư dưỡng cho Tỳ. Do đó,
những biện pháp để thư giãn thân và tâm như tập dưỡng sinh ngồi thiền,
tập khí công, sinh hoạt nhóm . . sẽ hữu ích cho việc phòng và điều trị
bệnh viêm khớp. Lương y VÕ HÀ Theo Ykhoanet
